گؤی
ابتدایی انسان «گؤیو» اولو اجداد حساب ائتمیشدیر. قدیم تورک دیللی خالقلاردا گؤی – تانری ساییلارمیش.(اورخون یئنی سئی کیتابهلرینده همین معنا آشاغیداکی جملهده اؤز عکسینی تاپمیشدیر: اوزهره کؤک تئنقری آسیرا یاغیز ییر کیلیندوکدا ایکین آرا کیسی اوغلی کیلونمیس.) ایلکین آنلاییشدا تانری گؤی، سما دئمک ایمیش. اسکی اینانجلارا گؤره، گؤی گونشین واسیطهسی ایله یئری قیزدیریر. گؤیدن اوغوزلارا کؤمک اوچون شعاع شکلینده گؤی قورد گلیر. گؤی، گونش عادی یوخ، غیر عادی، عوضسیز و علویدیر (ülvi)، مقدسدیر.
تورک خالقلاریندا گؤی رنگ، هم ده ماتم معناسی(ائل ایچینده «فیلانکس گونومو گؤی اسکیه دویونلهییب» دئینده یقین کی، همین مفهوما ایشاره ائدیر.) ایفاده ائدیر. اسکی تورک اینانجینا گؤره، ماتم رنگلری انسان روحونو تانریلارا تاپشیرماغین ایفادهسیدیر. قدیم تورکلرده گؤی - «خئییر باشلانغیجی» کیمی یوزولور. «گولتکین» آبیدهسینده گؤستریلیر کی؛ «اوزهره گؤگ تئنقری (اوستده ماوی گؤی)»، اسیره یاغوز یئر کیلوندیقدا (آلتدا قونور یئر یاراندیقدان سونرا) اکین آرا کیسی اوغلو کیلونمیس (ایکیسینین آراسیندا انسان اؤلادی یاراندی). قدیم تورکلرده «بوز boz» سؤزونو گؤی رنگی بیلدیرمک اوچون ایشلهدیبلر و گؤی رنگ اونلاردا چوخ مقدس حساب اولونوب. کوسموقونیک میفه گؤره گؤی – اوراندیر...