قوقارلار
قوقارلار Quqarlar بو تايفانين قافقازا ساكلارين ايچهريسينده گلمهسي احتمال اولونور. قافقازدا قديم دؤورده قوقارلار بير نئچه بؤلگهده ياشاييرديلار. جنوبي قافقازدا اونلار اساسا ائرمنيستان – گورجوستان سرحد بولگهلرينده مسكون ايديلر. آ. قرئكه گؤره قوقارلار گورجوستانين اينديكي بورچالي – آخالكالاكي رايونلاريندا مسكونلاشميشديلار. ك. و. ترئوئر استرابونون كوردن جنوبدا قيد ائتديگي قوقارئنا ايالتيني آلبانيا - ايبئريا (گورجوستان) سرحدلرينده لوكاليزه ائتميشدير. گورجو تدقيقاتچيلاري قوقارلاري گورجو منشالي تايفا حساب ائديرلر. بو يانليش ملاحظه آذربايجانين شكي – زاقاتالا بؤلگهسينين تاريخا گورجوستانا عايد اولماسيني ثبوت ائتمك نيتي ايله علاقهداردير. گورجو تاريخچيلري، خصوصيله آ.ق. شانيدزه، ق.آ. مئليكئشويلي حساب ائديرلر كي، قوقار ائتنونيمي «بيبليا»دا چكيلن قوق و ماقوق تايفالارينين آدلاري ايله عينيدير. «بيبليا»دا ايسه قوق و ماقوقلارين سكيف تايفالاري اولماسي فکري چوخدان معلومدور. آ.ق. شانيدزه باشقا فيكير ده ايرهلي سورموشدور: قوقار ائتنونيمينده گورجو ديليندهكي « ائري» سؤزو ايشتراك ائدير. بيزجه گورجو ديليندهكي «ائري» (ائر و «اي» آدليق شخص شكيلچيلريندن) قديم تورك منشالي «آر/ار» (كيشي، دؤيوشچو) سؤزودور.
قوقار ائتنونيمي قورولوشجا باشقا قديم تورك منشالي آوار، آوشار، بولقار، قاجار، کنگر، خزر و س. ائتنونيملرله عينيدير.
قوقار آدلي تورك تايفاسينين مؤوجودلوغو 10. عصر مؤليفي كونستانتين باقريانورودنينين جنوب شرقي آوروپادا پئچئنئقلر ايچهريسينده بير تايفاني كويراچي Kuyraçi آدلانديرماسي ايله تصديقلهنير. توركولوقلار معين ائتميشلر كي، پئچئنئقلرين ديلينده «ي» سسي باشقا تورك ديللرينده «ق» سسيني ايفاده ائديردي. بو بئلهديرسه، اوندا كويارچي تايفاسينين آدي كوقارچي كيمي برپا اولونا بيلر. بو ائتنونيمين «چي» شكيلچيسي بير سيرا قديم تورك تايفالارينين آدلاري اوچون ده سجيهويدير (داناچي، قازانچي، قوشچو، و ب.). بير معلوماتا گؤره قوقار آدلي تايفا اورتا آسيادا و آغ هونلارين1 ايچهريسينده ده وار ايدي.
قوقارلارين جنوبي قافقازا گلمه واختي معين دئييل. ق. آ. مئليكئشويلي قوقارلاري ساكلارلا عينيلشديرير. بو فيكير قوقارلارين ساكلار ايچهريسينده گلمه اولماسي ائحتماليميزا ياخيندير.
7جی عصره عايد ائرمنيجه منبعده قوقارك ايالتينين 9 ماحالدان عبارت اولدوغو گؤستهريلير: شوراپور (شور درهسي)، چوپاپور (چؤپ درهسي)، كولپاپور(كولب Kolb درهسي)، تاشير، ترئل، كنگر، آرداخان2، جاواك و كلارچئتي. بو ماحال آدلارينين هاميسي (چاواك گورجو منبعلرينده جاواخئتي آديندان باشقا، بو يئر آدي هله میلاددان قاباق 8جی عصره عايد اورارتو منبعينده «زاواخ» كيمي قيد اولونموشدور.) قديم تورك تايفالارينين آدلاريندان عبارتدير.
شوراپور ماحال آدي شور ائتنونيميندن و ائرمنيجه سونونا علاوه اولونموش پور (دره، وادي) سؤزوندن عبارت اولماقلا سؤزسوز كي، غربي سيبئرده ايندي ده ياشاماقدا اولان تورك ديللي شورلارين ائتنيك آديني عكس ائتديرير. قيد ائتمك لازيمدير كي، آشاغيدا دئيهجهييميز كيمي، 10جو عصرده جنوب شرقي آوروپادا پئچئنئقلرين بير تايفاسي دا چور آدلانيردي (مقايسه ائت ايران آذربايجانينداكي قاراچورلو3 تايفاسي). بو تايفا آذربايجاندا چور – يورت (يورت سؤزو گؤستهرير كي، چور معين بير ائلين آديدير) و چورلو توپونيملرينده اينديهدك قالميشدير. بو تايفا آدي ائرمنيستان اراضيسينده بير نئچه كندين آديندا تحريف اولونموش فورمادا (شؤللو شوللو) كيمي قالميشدير.
ايالتين تساپاپور ماحال آدي (چور تايفا آديندان و ائرمنيجه سونونا علاوه اولونموش «پور» (دره) سؤزوندن) قوقارلارين ايچهريسينده چوپ (چؤپ) تايفاسينين آديني عکس ائتديرير.
5 – 7جي عصره عايد ائرمني منبعلرينده بو تايفانين ياشاديغي ماحال هم ده تسوپك Tsopk كيمي يازيلميشدير. بو ماحال شرقي گورجوستاندا بانوشچاي (بنؤوشهچاي درهسي) و دهبهد چايينين آشاغي آخاري ايله لوكاليزه اولونور. بو آدين ائرمنيجه يازيليشيندا «تس» سسي كؤكلو «چ» سسيني ايفاده ائدير. تسوپك آدينين سونونداكي «ك» سسي قديم ائرمنيجه علاوه اولونموشدور. بير قايدا اولاراق بو سس تايفا آدلارينين سونلارينا علاوه اولاراق همين تايفانين مسكونلاشديغي اراضيني بيلديرير.
احتمال كي، بو تايفا جنوبي قافقازا میلادین ايلك عصرلرينده پئچئنئقلرين تركيبينده گلميشدير. اونا گؤره كي، جنوب – شرقي آوروپادا پئچئنئقلرين بير تايفاسي يونانجا «چ» سسي اولماديغينا گؤره تسوپان (اصلي چوپان) كيميدير، بو دا چوپ تايفاسينين آديندان و «ان» شكيلچيسيندن عبارتدير.