کاسپیلر
کاسپیلر Kaspilər گورجوستاندا مسكونلاشميش قديم تورك ديللي ائتنوسلاردان بيري ده كاسپيلردير. اورادا كاسپي شهري گورجو منبعلرينده 11جي عصردن چكيلير.
كاسپيلر قديمده اوچ رئگيوندا ــ اورتا آسيادا، ميديا اراضيسينده و شيمالي قافقازدا ياشاميشلار. بو بارهده ايلك معلومات هئرودوتا (میلاددان قاباق 5جي عصر) مخصوصدور.
سووئت تاريخشناسلیغيندا كاسپيلر قافقازديلليلر حساب ائديلير. داغيستان تاريخچيلري اونلاري حتي داغيستانديلليلر ساييرلار. بو فيكير اينانديريجي دئييل، هئچ اولماسا اونا گؤره كي، ميديا اراضيسينده و اورتا آسيادا هئچ بير داغيستان ديللي تايفا اولا بيلمزدي.
دقته لايقدير كي، هئرودوت اورتا آسيادا هخامنیلر دؤولتينين 15جي جانيشينليگينده كاسپيلرين ساكالارلا ياناشي ياشاديغيني يازميشدير. هئرودوتون معلوماتينا گؤره كاسپيلر هم ده ایران آذربايجانی اراضيسينده – ميديادا ياشاييردي. استرابون يازير كي، مادايدا راقا شهري كاسپي قاپيلاريندان 500 ستاديا stadiya جنوبدادير. كور چاييندان ايسه بو قاپيلارا قدر 56000 ستاديادير. بو تخمينا مين كيلومتردير. اودور كي، بو كئچيدي دربند يا دا گورجوستاندا آلان كئچيدي ايله لوكاليزه ائتمك اولماز.
كاسپيلر هم ده اينديكي موغان دوزونده ياشاييرديلار. آنتيك منبعلرده كاسپيانا آدلانميش بو ايالت حاققيندا منبعلرده خيلي معلومات واردير.
كاسپيلر هم ده گورجوستانين دريال كئچيدي بؤلگهسينده ياشاميشلار. اولا بئشينجي عصر ائرمني تاريخچيسي يازير كي، مقدس نينا خريستيانليغي آلان كئچيدي ياخينليغيندا كاسپيلرين حدودلارينا قدر يايیلميشدير، ايكينجيسي گورجوستاندا ايندي ده كاسپي منطقه آدي واردير.
كاسپيلرين تورك منشالي اولماسي حاققيندا فاكتلاريميز ايسه آشاغيداكيلاردير. ایران آذربايجانی اراضيسينده میلاددان قاباق 11 (چوخ احتمال كي، 2جيدير) مين ايلليكده ياشاميش ائتنوسلاردان بيري شامي منشالي آككاد منبعلرينده كاششو Kaşşu (تاريخشوناسليقدا كاسسيت) آدلانيردي. «كاششو» سؤزوكاس ائتنونيمينين سامي منشالي آككاد ديلينده يازيليش فورماسيدير (كاس ائتنونيميندهكي «س» سسي «ش» سسي ايله عوض ائديلميش و قوشالاديريلميش، سونونا ايسه «او» تك حالدا آدليق حال شكيلچيسي علاوه اولونموشدور). تاريخشوناسليقدا كاسلارين میلاددان قاباق 2جي مين ايلليگين اوللرينده مركزي آسيادان گلمه اولماسي يازيلميشدير. دقته لايقدير كي، كاسلارين منبعلرده قيد اولونموش حؤكمدار آدلاري ( Ulamburiyaş, Karaxardaş, Kadaşman Turqu, Kadaşman Hrbe, Kandaş, Kikkiurtaş, Maruttaş, Urziqurumaş, Kudur Enlil, Abirattaş, Karaintaş, Kuriqalzu, Tiptaqzi …) قديم تورك ديللريندهدير. ماراقلدير كي، ائركن اورتا عصرلرده مركزي آسيادا اويغورلارين 6 تايفاسي كاس آدلانيردي. بو فاكت كاسلارين مركزي آسيادان گلمه اولماسي حاققيندا كامال بالكانين فکري ايله سسلهشير. قيد ائديلمهليدير كي، كاس ائتنونيمي قديم تورك منشالي بير سيرا تايفا آدلارينين (خزر، كازاخ، خاكاس، قازان و س.) كؤكونو تشكيل ائدير. اورتا عصرلرده سيبيرده كارا – كاس، ساريق – كاس و كاش تايفالاري معلومدور. اونا گؤره ده كاسپي ائتنونيمينين كاس ائتنونيميندن و بير سيرا قديم تورك تايفالارينين آدلاري (سيانبي، تاتابي، نوشيبي، بارابي و ب.) اوچون سجيهوي «ذي» («بهي» سؤزونون قديم فورمالاريندان بيري) سؤزوندن عبارتدير. و. و. بارتولد يازمسشدير كي، كاسپي ائتنونيمي «كاسلار» معناسيندادير. میلاددان قاباق 5جي عصره عايد بير منبعده سامي منشالي آرامئي ديلينه اويغونلاشديريلميش فورمادا كاسپيلرين شخص آدلاري چكيلميشدير (آتارلي، دارغا، بارباري، ايححولي، اينبومي، باضازوشتا، وابيل، ويئبول Vyebul آذاري، آناني، خئيخئه Xeyxe بازو، شاتيبارزان). بو آدلارين قديم تورك ديلينده اولدوغو معين ائديلميشدير.
يوخاريدا دئييلنلردن آيدين اولور كي، «كاسپي» تورك منشالي قديم بير ائلين آديدير و اونون معين حصهسي هله ميلاددان اول گورجوستان اراضيسينده، اينديكي آلان كئچيدي بؤلگهسينده ياشاييردي. گورجوستاندا بو تايفانين آدي تيفليسدن 40 كيلومئتر آراليدا – كاسپي ياشاييش منطقهسينين آديندا قالميشدير. منطقهنين آدي ايله گورجوستاندا بير انضباطي رايون ايندي كاسپي آدلانير. رايونون اراضيسينده تورك ديللي اهالينين ياشاديغي Aqaiani, Sakadaşalo, Idleti, Xandaki, Saribari, Karakilis, Çanqilari, Rqvali, - Çala, Kvemo – Çala, Qamidiskaro («حميدلي چاي» آدينين گورجوجه يازيليشي)، Qaraqacı و ب. كندلر واردیر.