آبداللی
آبداللی Abdallı (آبدارلو)
اردبیل - مرکزی بخش - شرقی ارشه دهیستانی - دهیستانین مرکزی: تاغدیزه
توپونیمیک خصوصیتلر
| سیستئم | تیپ | نؤع | ایضاحات | اهالینین دیلی |
|---|---|---|---|---|
| ماکروسیستئم | اویکونیم | کند | ساده، ائللیپتیک، جوغرافی نومئنسیز | آذربایجان دیلی |
دئموقرافیا
- تصرفات: اکینچیلیک، مالدارلیق، فهله‌لیک.
- محصوللار: بوغدا، آرپا، پاخلالی بیتکیلر، خاشا، یونجا.
- بیتکی اؤرتویو: یئملیک اوتلاردان علاوه یارپیز، ککلیک‌اوتو، بولاق اوتو، بنؤوشه، نانه، گؤوزابان
- چؤل حیوانلاری: جاناوار، تولکو، دووشان، دونوز، چاققال، ککلیک.
- داغلار: قاراوول داغی، عرب‌ائولر داغی، سور گدیگی
- چایلار: قاراسو
- ماغارا: قارا کؤهول (بؤیوک ماغارا)
- قونشو کندلر: جومایران، میجندی، یئیجه
- بو کند اردبیلین 35 کیلومئتر شیمال غربینده یئرله‌شیر. رزم‌آرایا108 اساسا 1330-جو ایله کیمی بورادا 115 نفر یاشاییرمیش.
- بو کند آدی دوکتور لطف‌اله مفخم پایانین رهبرلیگی ایله حاضرلانان «فرهنگ آبادیهای ایران» اثرینده «آبدار» (تبریزده و ملاییرده)، «آبدارو» (تربت حیدریه‌ده)، «آبدال» (جیروفتدا)، آبدالار (ماراغادا) فورمالاریندا قیده آلینمیشدیر109.
-سرتیب رزم آرانین رهبرلیگی ایله حاضیرلانمیش «فرهنگ جوغرافیایی ایران (آبادیها)» اثرینده 1-اوجان شه‌هرینین 28 کیلومئتر جنوب غربینده یئرله‌شن بیر کندین آدی «آبدار»دیر. بو کندین سویو واختی ایله (1330-جو ایله کیمی) آلبولاغی چاییندان تامین اولونوردو. 2- همین اثره اساسا ماراغا شهرستانی‌نین قاراآغاج شه‌هرینین 38 کیلومئتر جنوبوندا بیر کندین آدی «آبداللار»دیر. «تربت جام» کندلریندن بیرینین آدی «آبدال‌آباد»دیر. 3- تویسرکان شهرستانی «خارسارو» دهیستانیندا بیر کندین آدی «آبدالان»دیر. 4-زنگانین ماه‌نیشان شه‌هرینده بیر کندین آدی «ابدال»، قیدار شه‌هرینده‌کی بیر کندین آدی ایسه «ابداللار»دیر110.
قید ائتمک لازیمدیر کی، «آبداللی» سؤزونون ائتیمولوگیاسیندا دقتی جلب ائدن مؤوضوع «ر- ل» کئچیدی‌دیر. بئله کی، تورک دیلی‌نین ایلکین دؤورلرینده «ر-ل» قارشلیغی معنالی اولمامیشدیر. تصادفی دئییلدیر کی، آلینما سؤزلرین بعضی‌سینده ایندینین اؤزونده ده خالق دئییمینده بئله بیر قارشیلیغا راست گلمیریک: اقرار/ ایلقار، تئرمینال- تئلمینار، تیرباران/ تیله‌بوران و .... خاطیرلاداق کی، یاپان دیلینده هله ده ر-ل قارشیلیغی یوخدور. بونا گؤره ده «آبدال» سؤزونون «آبدار» تلفظو طبیعی حالدیر.
-بونلاردان باشقا «آنکارا»دا و «سیواس»دا آبداللی کندلری، «وان»دا آبدال مزرعه‌سی واردیر111.
-ایندیکی ائرمنیستاندا دا آبدال آدی ایله علاقه‌دار توپونیملر اولموشدور. البته بو کندلر واختی ایله آذربایجانلیلاردان تمیزله‌نیب و آدلاری دا مدنی سوی قیریمینا معروض قالیب.
- غربی آذربایجانین تورک منشالی توپونیملری:
ایروان قوبئرنیاسی‌نین112 یئنی «بایازید» قضاسیندا113 ایندیکی «که‌ور» رایونو اراضی‌سینده بیر کندین آدی «آبدوللار» اولوب. رایونداکی «نورادوز» کندیندن 4-5 کیلومئتر شیمال غربده، «گؤیچه» گؤلونون ساحیلینده یئرله‌شیردی. ایندی اؤلو کنددیر. قوبئرنیانین ایروان قضاسیندا ایندی ائللر (کوتایک و آبویان) رایونوندا بیر کندین آدی «آودالار»دیر. تورک دیللرینده و او جمله‌دن آذربایجان دیلینده ب- و کئچیدینی نظره آلدیقدا اصلینده آبدالار/آبداللار اولدوغو قناعتینه گلمک اولار. کندین دیگر آدی «آبدالار»دیر. ایروان شه‌هریندن 11-12 کیلومئتر شیمالدا یئرله‌شیر. بو کندده 1873-جو ایلده 59 نفر، 1886-جی ایلده 112 نفر، 1897-جی ایلده 115 نفر، 1904-جو ایلده 131 نفر، 1914-جو ایلده 194 نفر، 1916-جی ایلده 192 نفر یالنیز آذربایجانلی یاشامیشدیر. 1918-جی ایلده آذربایجانلیلار ائرمنی سوی قیریمینا معروض قالاراق کنددن قوولموشدور. 1918-19-جو ایللرده تورکیه‌نین وان ایالتیندن کؤچورولن ائرمنی‌لر بورادا یئرله‌شدیریلمیشدیر. ایندیکی ائرمنیستاندا سووئت حؤکومتی قورولاندان سونرا ساغ قالان کند ساکینلری اؤز یوردلارینا دؤنه بیلمیشدیر. ائرمنیلرله یاناشی بورادا 1922-جی ایلده 29 نفر، 1926-جی ایلده 7 نفر، 1931-جی ایلده 6 نفر آذربایجانلی یاشامیشدیر. 1948-49-جو ایللرده آذربایجانلیلار آذربایجانا کؤچورولموشدور. توپونیم «آبدال» تورک تایفاسینین آدینا جمع‌لیک بیلدیرن – لار شکیلچی‌سینین آرتیریلماسی ایله عمله گلمیشدیر. «آبداللار، آبدال تایفاسینا منسوب کند» معناسینی بیلدیریر. قورولوشجا ساده ائتنوتوپونیمدیر. ائرمنیستان سووئت رئسپوبلیکاسی‌نین 1946/4/4 تاریخلی فرمانی ایله کندین آدی ده‌ییشدیریلیب «هاتساوان» (چؤرک قصبه‌سی) قویولموشدور.
- آذربایجان توپونیملرینین ائنسیکلوپئدیک لوغتی:
اوغوز رایونوندا بیر کندین آدی «آبداللی»دیر. قالا چایی‌نین ساحلینده داغ اته‌یی اراضی‌ده یئرله‌شیر. منبع‌لرین معلوماتینا گؤره، 19-جو عصرده شکی‌نین «قوروقلار» کندیندن کؤچوب گلنلر اوغوزدا اوچ کیچیک منطقه‌نی یاراتمیشدیلار. بونلار «شیبیلی114»، «یئمیشانلی» و «آبداللی» منطقه‌لری ایدی. آبداللی «آبدال تایفاسینا مخصوص یاشاییش منطقه‌سی» دئمکدیر. 19-جو عصرده گورجوستان اراضی‌سینده ده عینی آدلی کند قیده آلینمیشدیر. ائتنواویکونیمدیر. قورولوشجا دوزلتمه توپونیمدیر.
- گورجوستاندا تورک منشالی توپونیملرین ایضاحلی لوغتی:
آبدال، تیفلیس ایالتینین «سینیر» بؤلگه‌سینده کند آدی. آبداللی: بولینیسی رایونوندا کند آدی. گورجوجه یازیلیش فورماسی «آبدالو». کند گورجوجه «چاخاوی» آدلاندیریلمیشدیر (حریت قزئتی، 1997). آذربایجاندا اوردوباد رایونوندا «آبدال» داغ آدی، .... 19-جو عصرده شیمالی قافقازدا «تئر» ایالتینده آبدال داغ آدلاری ایله عینی‌دیر. قدیم تورک منشالی آبدال (آغ هون) تایفاسینین آدینی عکس ائتدیریر. باشقیردلاردا، قازاخلاردا و تورکمنلرده آبدال تایفاسی واردیر.
آبدال تایفاسی منشایینی ائرکن اورتا عصرلرده اورتا آسیادا مؤوجود اولموش «ائفتال» دؤولتینین آدیندان گؤتورور. بو دؤولته غربی تورک خاقانلیغی سون قویموش و بوندان سونرا آبداللار مختلف اؤلکه‌لره کؤچموشلر. جنوب شرقی آوروپادا یاشایان بولقارلارین بیر تایفاسی آبدال آدلانیردی. 6-جی عصره عاید سوریا منبعینده شیمالی قافقازدا هون ایالتینده آبدال آدلی تایفانین یاشادیغی قید اولونور115.
آبدال قدیم تورک تایفاسینین آدی‌دیر. بو تایفا آغ هون تایفاسینین آدینی عکس ائتدیریر. اساسیندا آبدال تایفاسینین آدی دوران ائتنوتوپونیملر ده گئنیش یاییلمیشدیر. آبدال تایفاسینین باشقیردلاردا، قاراقالپاقلاردا، قازاخلاردا و تورکمنلرده اولماسی دا معلوم فاکت‌دیر. آغدام رایونوندا یئرله‌شن آبدال کندی حاققیندا آذربایجان توپونیملرینین ائنسیکلوپئدیک لوغتینده وئریلمیش معلوماتدا گؤستریلیر کی، «سوریالی تاریخچی زاخاری ریتور (6-جی عصر) شیمالی قافقازدا هون ایالتینده یاشایان مختلف تایفالار آراسیندا تورکدیللی «آبدئل» تایفاسینین دا آدینی چکیر. آکادمیک و. و. بارتولد آبادئل/آبدال تایفاسینی هون تایفاسی ساییر. قازاخلاردا، قاراقالپاقلاردا، تورکمنلرده و تورکیه‌ده ده آبدال آدلی تایفا قیده آلینمیشدیر. منبع‌لرده هئفتال، هئپتال، ائفتال کیمی قید ائدیلن ائتنونیم آبدال آدینین مختلف فونئتیک فورمالاری‌دیر. آلبان تاریخچی‌سی مووسئس کالانکات‌لی آلبانیادا یاشایان آبدال تایفاسینین آدینی چکیر. اونون یازدیغینا گؤره هئپتاللار (آبداللار) ماکئدونیالی ایسگندر دؤورونده (میلاددان قاباق۴-جو عصر) بورایا کؤچورولموشلر. هر حالدا آبدال تایفاسینین قافقاز آلبانیاسیندا میلاددان اول یاشاماسی احتمال اولونور». 15-16جی عصرلرده تورکیه‌نین اجتماعی-سیاسی حیاتیندا آبدال تایفاسی اهمیت‌لی رول اوینامیشدیر. آبدال اساس‌لی ائتنوتوپونیملر آذربایجان و ائرمنیستان اراضی‌سیندن باشقا روسیا فئدئراسیاسی‌نین باشقیردیستان رئسپوبلیکاسیندا، تورکمنیستاندا دا یاییلمیشدیر. اوردوباد رایونونداکی آبدال داغ آدی، داغ‌لیق قاراباغین وره‌نده ماحالینداکی آبدال کندی، ۱۹-جو عصرده شیمالی قافقازین «تئر» ایالتینده آبدال داغی توپونیملرینده‌کی آبدال سؤزو قدیم تورک تایفاسینین آدینی عکس ائتدیریر. گؤروندویو کیمی آبدال اساس‌لی ائتنوتوپونیملرین یاییلما ساحه‌سی اولدوقجا گئنیشدیر. ائرمنیستاندا آودال- آبوویان رایونوندا کند آدی، یوخاری آبداللار- ۱۷۲۸جی ایلده ایروان ایالتینین قارنی ناحیه‌سینده کند آدی، آبداللار- ایروان خانلیغینین کارپباسار ماحالیندا کند آدی، «آبداللار –علیا» کند آدی، آودال، آوداللار کند آدلاری، آودالاغا قالا آدی قیده آلینمیشدیر. آودال علیا ائتنوتوپونیمینده‌کی علیا کومپونئنتی عرب دیلیندن اولوب یوخاری معناسیندادیر. آذربایجان توپونیملرینین ائنسیکلوپئدیک لوغتینده آذربایجانین اوردوباد رایونوندا آبدال آدیندا داغ، توووز رایونوندا ایسه کند اولماسی حاققیندا معلومات وئریلیر. بوندان باشقا قوبادلی‌دا آبدالان‌لی، اوغوزدا آبداللی کندلری ده واردیر116.
-1588جی ایله عاید تاریخی منبع‌ده قاراباغ دوزونده حسن آبداللی ائلی‌نین یاشادیغی گؤسته‌ریلیر. توپونیمیامیزدا بیر قروپ اوروقرافیک اوبیئکت‌لر (عوارضلر) قبیله، تایفا، ائتنیک قروپ خالق و نسیل آدلارینی اؤزونده عکس ائتدیریر. بئله ائتنوتوپونیملرین منشایی‌نین ایضاح ائدیلمه‌سی ایله بیز بیر نؤع قدیم آذربایجان اهالیسی‌نین ائتنیک ترکیبینی، اونون تاریخینی، آذربایجان خالقی‌نین سوی – کؤکونو اؤیرنمیش اولوروق.
